In 2024 las ik menig boek over palliatieve zorg, levenseinde, hospicezorg, ongeneeslijk ziek-zijn, dood, rouw en aanverwante thema’s. Ik stelde er onderstaande top vijf uit samen.
1. Het laatste hoofdstuk
Een deel van de as verstrooien van een overleden patiënt, omdat hij dat graag wil, maar geen familie of vrienden heeft die dat voor hem wilden doen? Huisarts Mirjam Willemsen draait er haar hand niet voor om. Ze belooft het te doen, en doet het ook. Ze beschrijft dit in één van de 18 verhalen die gezamenlijk het boek Het laatste hoofdstuk vormen. Daarin omschrijft ze hoe kundig en hartverwarmend ze – vaak jarenlang – palliatieve zorg verleent aan haar patiënten, die veelal in een achterstandswijk van Heerlen wonen. Wie wil er niet zo’n betrokken, doortastende en wijze huisarts? Willemsen, zelf longkankerpatiënt en anderhalve maand na het verschijnen van het boek overleden, laat een prachtig boek na. Iedere huisarts die goede palliatieve zorg wil verlenen kan er een voorbeeld aan nemen. En iedere burger kan met dit boek in de hand aan zijn huisarts vragen deze nabijheid en kundigheid te bieden.
Mirjam Willemsen – Het laatste hoofdstuk. Verhalen van een huisarts over leven, loslaten en doodgaan.
2. De zomer die alles was
Mariska Overman kennen we als auteur van thrillers als Hoofdzaak, Voltooid en Noorderlicht, maar ze debuteerde in 2024 als kinderboekenschrijfster. Met De zomer die alles was publiceerde ze een hartverscheurend boek over een beginnende vriendschap tussen de 12-jarige Puca en Rover, die ‘je-gaat-dood-maar-we-weten-niet-precies-wanneer-kanker’. Niet zijn aanstaande dood, maar de omgang met tijd is het hoofdthema: voor Puca kan de zomervakantie waarin het boek zich afspeelt niet snel genoeg gaan, voor Rover geldt het tegenovergestelde. In recensies op Hebban en Goodreads wordt het boek inmiddels vergeleken met toppers als Marlies Slegers (Briefjes van Pelle), Sarah Everett (De waarschijnlijkheid van alles) en Yorick Goldewijk (Films die nergens draaien), en dat is compleet terecht. Hoewel het boek op de doelgroep 10+ is gericht is het, mede vanwege het originele, beeldende taalgebruik, ook zeer geschikt voor de volwassen lezer. En wat je leeftijd ook is: hou de zakdoekjes bij de hand.
Mariska Overman – De zomer die alles was
3. Wat ik je nog zeggen wil
Jasper Rijpma is een bevlogen leraar ‘geschiedenis en Grote Denkers’ als hij in 2020 de diagnose uitgezaaid melanoom krijgt. Zijn levensverwachting wordt daardoor sterk beperkt, en met zijn jonge dochtertje in gedachten wil hij ‘voor later’ een nalatenschap opbouwen. Hij werkt zijn levenslessen voor haar eerst uit in een podcastreeks, maar maakt daar later een boek van: Wat ik je nog zeggen wil. Levenslessen voor mijn kind. Het boek is veel meer dan een ego-document. Het laat zich lezen als een serie levenslessen voor iedere (Westerse) aardbewoner. Het gaat – natuurlijk – over zijn aanstaande dood, maar ook over ambitie, hoop, opvoeden, lesgeven en compassie. De bevlogenheid van Rijpma werkt aanstekelijk, net als zijn optimisme over de toekomst. Het is te hopen dat Rijpma’s dochter later geïnteresseerd is in politiek en filosofie, anders is deze nalatenschap wat aan de zware kant voor haar. Maar los daarvan: Wat ik je nog zeggen wil is een wijs boek, dat vele lezers verdient.
Jasper Rijpma – Wat ik nog zeggen wil. Levenslessen voor mijn kind
4. Wolf
Als je 18-jarige broer plots verdwijnt en pas zes maanden later duidelijk wordt dat hij in het noordelijkste puntje van Noorwegen – zittend onder een boom, bij -30 graden – is overleden, met zijn dagboek om zijn buik vastgetaped, is dat een ervaring van een dusdanige intensiteit, dat zelfs een ervaren en gelauwerde Vlaamse schrijfster als Lara Taveirne daar vele jaren geen woorden aan kan geven. Dat verandert pas met de verschijning van het boek Wolf. Het is een intens boek over rouw, met prachtige zinnen over bijvoorbeeld het condoleren: ‘Bij elke hand hoorde een mens die bij een bepaalde periode uit ons leven hoorde. Daardoor was elke handdruk ook een afscheid van ons vroegere zelf’. In het boek onderzoekt ze niet alleen haar rouw, maar ook het leven dat Wolf en zij, samen met haar ouders en de andere broer/zussen, hebben geleefd. Ze weet de bom die Wolf binnen het gezin met zijn daad tot ontploffing wist te brengen te omschrijven zonder te vervallen in dramatische taal. Juist daardoor voel je als lezer hoe groot de impact is geweest. Een knap boek!
Lara Taveirne – Wolf
5. Het leven loslaten
Verpleegkundig specialist Cathelijne Verboeket-Crul werkt in een hospice in De Bilt en schreef een uiterst informatief en toegankelijk boek over het sterven van de patiënten die ze daar heeft ontmoet: Het leven loslaten. Haar ervaring met stervenden brengt haar op tien verschillende thema’s, zoals zingeving, euthanasie, intimiteit en bewust stoppen met eten en drinken. Ieder thema is aan een bepaalde patiënt (en zijn familieleden) gekoppeld, waardoor het boek vooral een optelsom van persoonlijke verhalen is in plaats van een droog studieboek. Dit maakt het boek prettig leesbaar, en zeker niet minder leerzaam. Dank zij de beeldende schrijfstijl van Verboeket-Crul waan je je soms aanwezig in dezelfde kamer als waar zij de beschreven gesprekken voert. Ook de voorkeurshouding van stervenden komt aan bod. Soms willen mensen in een foetushouding in de kist liggen, maar – zo laat ze een kistenmaker in het boek zeggen – uitvaartondernemers zijn er niet zo bekend mee dat dit gewoon kan. Ze breekt een lans voor die keuze. Dus inderdaad: sterven en gekist worden zoals je slaapt, waarom ook eigenlijk niet?
Cathelijne Verboeket-Crul – Het leven loslaten. Een verpleegkundige, haar patiënten en het stervensproces thuis en in het hospice
N.B.
Dit was de zevende keer dat ik een eindejaarslijstje samenstelde. Eerder publiceerde ik de Top Tien van boeken over 2023, 2022, 2021, 2020, 2019 en 2018.