Uitvaart

Natuurlijk dweepte ik met Six Feet Under, de legendarische tv-serie over uitvaartfamilie ‘De Fishers’. Maar de documentaire-reeks The Casketeers, te zien op Netflix, is van overtreffende waarde.

In The Casketeers spelen, anders dan in SFU, geen acteurs. De hoofdpersonen – Francis Tipene en zijn vrouw Kaiora – zijn daadwerkelijk uitvaartondernemers, in Auckland, Nieuw Zeeland. Over hun bedrijf zijn op Netflix inmiddels twee series te zien, met in totaal 14 afleveringen. De derde serie is al wel gemaakt, maar nog niet bij ons te zien.
Francis is een wat neurotische, maar ook over-empathische man, die op zijn 21e vanuit een noordelijk deel van Nieuw-Zeeland naar Auckland vertrok om zijn doel te realiseren: een uitvaartbedrijf beginnen, samen met zijn vrouw. Zijn vrouw Kaiora is van een wat zakelijker slag, maar met een groot hart: vooral als het de tics van haar man betreft. In de twee series zijn ze inmiddels midden dertig, en vormen ze een gezin met vijf jonge jongens. Het stel is inmiddels wereldberoemd in eigen land, zoals te lezen is in dit verhaal uit The Guardian.

Afwisseling

Het dagelijkse reilen en zeilen van het uitvaartbedrijf is verhaallijn één. De relaties tussen Francis en Kaiora, maar ook tussen Francis en andere uitvaartmedewerkers van zijn bedrijf, vormen een niet minder belangrijke verhaallijn twee. In de afwisseling daarvan schuilt de intense schoonheid van de serie. De alledaagse ergernissen tussen collega’s (ook, of misschien vooral als zij man en vrouw zijn van elkaar) compenseren de zwaarte van de uitvaarten die het bedrijf in iedere aflevering moet organiseren. Tegelijkertijd geven ze een realistische diepgang aan de serie. Uitvaartondernemers zijn net mensen, leren we hier, en dat is helaas een noodzakelijk boodschap die nog verspreid moet worden in een land waarin de bevolking uitvaartondernemers vooral als harteloze lijkenpikkers ziet.
De familie Tipene rekent daarmee af. Zo begaan ze zijn met iedere groep nabestaanden zijn, zo intens ze meezingen tijdens uitvaartdiensten, zo liefdevol ze tegen lijken praten en er zorg voor dragen… Het zijn eerder ongezonde softies dan harde bikkels.

Barrel

Ronduit hilarisch zijn de ‘huis-, tuin- en keukenruzietjes’ tussen Francis en Kaiora. Over de aanschaf van auto’s bij voorbeeld. Deze ruzietjes kunnen vooral perfect uitgewerkt worden door de bijzondere formule van de serie: de kijker ziet iets gebeuren – Francis die naar een barrel van een bus gaat kijken, met slechts één doel: hij wil ‘m kopen – en daar volgen flarden uit interviews met Francis en Kaiora op waarin ze die actie becommentariëren. Deze structuur is van grote meerwaarde voor de serie.

Haka’s

Opvallend onderdeel van veel van de uitvaarten in The Casketeers zijn de haka’s die nabestaanden opvoeren. Een haka is een ceremoniële dans voor Maori’s, waarin de deelnemers hun liefde, pijn en verdriet rondom het verlies uitschreeuwen en uitdragen, en tegelijkertijd de voorvaderen van de overledene of de goden aanroepen. Zeer indrukwekkend, en ook wat jaloersmakend in mijn ogen. Want de fysieke beleving van verdriet is bij uitvaarten in Nederland zo not done, ik mis dat.
Net zo opvallend, maar voor mij van tegenovergestelde waarde, is het hoge kitsch gehalte van allerlei accessoires in het interieur van Tipene’s uitvaartbedrijf. De nepbloemen, de glimmende spiegels…. Af en toe sprong het glazuur van mijn tanden bij het zien van de zoveelste horen-zien-en-zwijgen-engeltjes. Voeg hier de gedrevenheid van Francis aan toe om ieder blaadje op het parkeerterrein van zijn bedrijf met een bladblazer te lijf te gaan, en u snapt: het had van mij wel wat minder clean en onnatuurlijk gemogen.

Maar ondanks dat, resteert slechts één advies: gaat kijken.

N.B. – Donatiemogelijkheid

D66-Kamerlid Monica den Boer heeft vorige week revolutionaire voorstellen gedaan om de Wet op de Lijkbezorging aan te passen.

In de karige media-aandacht die de voorstellen kregen, ging het vooral over haar wensen ten aanzien van de as van de crematie: deze zou bijna onmiddellijk na de crematiedienst meegenomen moeten kunnen worden door de nabestaanden (in plaats van de regel van nu: 30 dagen wachten). Bovendien moet het makkelijker worden om tegemoet te komen aan de wens van nabestaanden om de as van twee verschillende mensen met elkaar te vermengen, vindt Den Boer. Ook een paar van haar wensen over begraven kregen aandacht in de media: twee mensen in één graf moet kunnen, en de regels rondom ‘snel begraven’, zoals de wens in de islamitische en joodse cultuur luidt, moet de overheid vereenvoudigen.

Een aantal andere wensen van haar, zoals Den Boer ze omschreef in de initiatiefnota ‘Naar een moderne Uitvaartwet’, kregen minder aandacht, zoals:
– Verleng de termijn waarbinnen de uitvaart moet plaatsvinden, van zes naar acht werkdagen
– Geef mensen meer keuze bij het verlengen van grafrechten
– Definieer “biologisch afbreekbare” kist duidelijker en strenger
– Gebruik niet het woord “lijk” op gemeenteformulieren
– Onderzoek de introductie van toezicht op de uitvaartbranche

Vooral die laatste twee vond ik verrassend.

Het woord ‘lijk’ vindt Den Boer verkeerd. “Uit de ervaring van gemeenten blijkt dat deze term als onnodig confronterend en soms zelfs als kwetsend wordt ervaren door nabestaanden”, schrijft ze in een toelichting. “Deze formulieren voor de verloven moeten daarom gewijzigd worden, zodat deze minder emotioneel belastend zijn.” Den Boer stelt voor het woord ‘lijk’ te veranderen door ‘lichaam van de overledene’.

Ik heb persoonlijk niets tegen het woord lijk, dus voor mij hoeft zoiets niet. Mocht de Tweede Kamer deze wijziging accepteren, dan is het waarschijnlijk wachten op een initiatief waarbij ‘overledene’ weer vervangen moet worden door ‘dierbare’, omdat er ook mensen zijn die ‘overledene’ zo’n onpersoonlijk en hard woord vinden.

De voorgestelde wijziging past in een cultuur waarin we ook woorden als dode, dood of sterven zoveel mogelijk mijden. We lijken alles het liefst zo omfloerst en zacht mogelijk te willen omschrijven. Ik zou liever een omgekeerde beweging willen zien; dat we wat vaker de beestjes bij de naam gaan noemen en op die manier aan die ‘harde’ woorden wennen.

Bijzonder boeiend is het door Den Boer genoemde onderzoek naar de introductie van enig toezicht op de uitvaartbranche. Ze heeft daarbij vooral begraafplaatsen op het oog (t.a.v. ruimingen en de diepte van het begraven in relatie tot de grondwaterstand). Ook noemt ze situaties waarin de as van de overledene onnauwkeurig uit de crematieoven wordt gehaald. Meer toezicht zou dit kunnen voorkomen.

Als je een maatschappelijke discussie loslaat op de combinatie ‘toezicht’ en ‘uitvaartbranche’, dan denk ik niet dat de maatschappij op dergelijke thema’s zou uitkomen. Ik vermoed dat men vooral de vaak ondoorzichtige prijzen van uitvaarten zal noemen, en de daaraan verbonden commissies. Of de ‘macht’ van de grote uitvaartverzekeraars. Of de grote verschillen tussen gemeentelijke begraafplaatsen.

Het is natuurlijk even afwachten hoe de Tweede Kamer op de initiatiefnota reageert. De kans is echter aanwezig dat de leden zich over de diverse voorstellen gaan uitspreken, en ook zelf gaan nadenken over dat toezicht.

De komende jaren kunnen dan zomaar de meest innovatieve jaren van de uitvaartbranche worden sinds vele decennia.